Weksel trasowany a weksel własny
Weksel in blanco jest jedną z najbardziej interesujących instytucji spośród wszystkich, które zakresem swej regulacji obejmuje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe zwana dalej w niniejszym opracowaniu „ustawą”. Zanim jednak przedstawione zostaną kontrowersje z nią związane, zaznaczyć wypada, iż wymagania treściowe w stosunku do „tradycyjnego” weksla są bardzo rygorystyczne – wymienia je art. 1 oraz art. 101 niniejszej ustawy (odpowiednio dla weksla trasowanego i weksla własnego):
Art. 1 [Treść] Weksel trasowany zawiera:
1) nazwę “weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2) polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3) nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
4) oznaczenie terminu płatności;
5) oznaczenie miejsca płatności;
6) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
7) oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;
8) podpis wystawcy wekslu.
Art. 101 [Treść] Weksel własny zawiera:
1) nazwę “weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2) przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3) oznaczenie terminu płatności;
4) oznaczenie miejsca płatności;
5) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
6) oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;
7) podpis wystawcy wekslu.
Jak więc widać, weksel trasowany różni się od własnego wyłącznie tym, że w przypadku tego pierwszego wystawca wskazuje osobę trzecią, której poleca zapłatę, a w przypadku tego drugiego sam zobowiązuje się zapłacić oznaczoną sumę pieniężną.
Kiedy weksel in blanco jest nieważny?
Podkreślić trzeba, że gdyby zabrakło któregoś z ww. elementów weksla, np. podpisu wystawcy weksla, to dokument taki nie będzie wtedy w ogóle uważany za weksel, a więc wystawca nie będzie do niczego zobowiązany (oczywiście z uwzględnieniem art. 2 i 102 ustawy, które łagodzą rygoryzm w stosunku do braku określenia w wekslu terminu płatności czy też miejsca wystawienia – takie braki nie „dyskwalifikują” weksla).
Co to jest weksel in blanco?
W tym miejscu chciałbym przejść do problematyki weksla in blanco. Weksel ten można krótko zdefiniować jako dokument zawierający co najmniej podpis wystawcy złożony z zamiarem zaciągnięcia zobowiązania. Zgodnie z takim ujęciem wekslem in blanco może być zwykła, pusta kartka papieru, byleby tylko została opatrzona podpisem wystawcy. Weksel taki umożliwia następnie remitentowi, tj. osobie, na rzecz której (lub na zlecenie której) ma być zapłacona kwota zobowiązania wekslowego, wypełnienie weksla in blanco tak, aby spełniał wszystkie stawiane mu przez prawo wymogi. Najczęściej weksel ten będzie wykorzystywany w sytuacji, kiedy to dokładna suma zobowiązania nie jest znana, lub też ciężko ją ustalić, jako że zobowiązanie może powstać dopiero w przyszłości. Jako przykład wskazać można weksel in blanco wystawiony przez osobę zawierającą umowę pożyczki gotówkowej z bankiem, który to będzie mógł uzupełnić weksel o odpowiednią kwotę pozostałą pożyczkobiorcy do spłaty – wysokość kwoty wpisanej do weksla przez bank będzie zależała m.in. od tego ile rat zapłacił pożyczkobiorca. Weksel in blanco pełni w takich wypadkach głównie funkcję gwarancyjną, zdecydowanie ułatwia remitentowi ewentualną egzekucję z majątku dłużnika – wystawcy weksla.
Podkreślić należy, że dochodzenie praw z weksla jest znacznie wygodniejsze dla wierzyciela niż dochodzenie praw z innych tytułów, np. z umowy sporządzonej na piśmie. Zobowiązanie wekslowe ma bowiem charakter abstrakcyjny, a więc ważność zobowiązania wekslowego nie zależy w żadnej mierze od ważności stosunku prawnego, z uwagi na który zostało takie zobowiązanie wekslowe zaciągnięte. Dla przykładu, weksel wystawiony przez daną osobę jako zabezpieczający umowę kupna samochodu będzie dalej ważny i może stanowić później podstawę egzekucji, nawet wtedy, gdyby sama umowa kupna samochodu okazała się nieważna z jakiegokolwiek powodu.
Trzeba również wskazać, że w obecnym stanie prawnym nie sposób wymóc na podmiocie na rzecz którego (lub na zlecenie którego) ma być zapłacona kwota zobowiązania wekslowego, że wypełni on weksel w sposób prawidłowy, a więc na rzeczywistą kwotę należną temu podmiotowi (faktyczną sumę zobowiązania).
Deklaracja wekslowa
Interesu wystawcy nie jest w stanie do końca zabezpieczyć również i tzw. deklaracja wekslowa. Choć potocznie używana nazwa „deklaracja wekslowa” kojarzyć się może z jednostronnym oświadczeniem woli wystawcy weksla, w rzeczywistości chodzi tu o porozumienie między nim a remitentem, które to określać będzie przede wszystkim maksymalną kwotę, na jaką remitent może wypełnić weksel in blanco. Porozumienie takie zawarte między ww. podmiotami ma chronić wystawcę weksla in blanco i jednocześnie być gwarantem uczciwości ze strony remitenta.
Problem w tym, że weksel in blanco może zostać wypełniony niezgodnie z owym porozumieniem, a następnie puszczony w obieg, np. odsprzedany lub darowany. Z art. 11 ustawy wynika, iż wystawca może pozbawić weksel charakteru obiegowego poprzez zamieszczenie w jego treści zwrotu „nie na zlecenie” lub innych zwrotów równoznacznych. Jednakże w sytuacji, kiedy to takiego zastrzeżenia w treści weksla nie umieszczono, nieuczciwy remitent może zbyć weksel in blanco uzupełniony przez niego na kwotę znacznie przewyższającą kwotę, na którą się umówiono w porozumieniu zwanym deklaracją wekslową. Najpoważniejszą konsekwencją dla dłużnika wekslowego z weksla in blanco będzie tu brak możliwości podniesienia przeciwko nabywcy takiego weksla zarzutu, że kwota, na którą opiewa weksel, jest niezgodna ze wspomnianym wyżej porozumieniem – wynika to wprost z abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego.
Jedynym ratunkiem dla dłużnika jest wykazanie, że posiadacz weksla nabył go w złej wierze lub też przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa (art. 10 ustawy). Ciężar dowodu spoczywa na dłużniku wekslowym. Musi on udowodnić np. okoliczność, że nabywca wiedział o tym, że weksel został wypełniony niezgodnie z „deklaracją wekslową” (zła wiara), albo że nabywca przy dołożeniu przeciętnej tylko staranności powinien był się zorientować, że weksel został wypełniony niezgodnie z „deklaracją wekslową” (rażące niedbalstwo). W tym drugim przypadku wątpliwości nabywcy powinna wzbudzić m.in. niska cena wypełnionego ręcznie weksla in blanco (np. stanowiąca połowę kwoty, na którą weksel został wypełniony).
Jeśli jednak nie udało się dłużnikowi wykazać ani złej wiary, ani też rażącego niedbalstwa nabywcy weksla in blanco wypełnionego niezgodnie z „deklaracją wekslową”, nie uchroni się on przed odpowiedzialnością, nawet za zobowiązanie wielokrotnie wyższe niż rzeczywiście przez niego zaciągnięte.
Złudzeń co do surowej i szerokiej odpowiedzialności dłużnika wekslowego nie pozostawia również najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wskazać wystarczy wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – II Wydział Karny z dnia 20 marca 2014 r., sygn. Akt: II AKa 54/14 – „Uzupełnienie weksla in blanco powoduje powstanie formalnie ważnego weksla, który daje jego posiadaczowi możność wykonania praw z niego wynikających. Zachodzi to bez względu na rodzaj uzupełnienia, a więc także i wtedy gdy weksel uzupełniono nieprawidłowo. Uznać więc należy, że deklaracja wekslowa nie wpływa na ważność weksla in blanco. Weksel posiadający wymagane ustawą elementy jest ważny.”.
Mając powyższe na uwadze, dojść można do przekonania, że wystawienie weksla in blanco jest wyjątkowo niebezpieczne dla przyszłego dłużnika wekslowego, z kolei bardzo korzystne dla wierzyciela, w szczególności nabywcy weksla, już po puszczeniu go w obieg, a po uprzednim jego wypełnieniu.
Znacznym ułatwieniem dla wierzyciela jest również tryb dochodzenia roszczeń z weksla – zgodnie z art. 485 § 2 Kodeksu Cywilnego, Sąd wydaje przeciwko zobowiązanemu z weksla nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, który to uprawomocni się, jeśli w terminie 2 tygodni od doręczenia nakazu zapłaty nie zostaną wniesione zarzuty. Przy zaciąganiu zobowiązań wekslowych należy więc zachować jak największą ostrożność i jeśli tylko to możliwe, ograniczyć zbywalność weksla poprzez odpowiednie ukształtowanie jego treści.
Aplikant adwokacki Paweł Szybko
Kancelaria Adwokacka, adwokat Pawła Dłóciok
Kontakt: 41 – 800 Zabrze, ul. Czesława Klimasa 2/2
filia Żory, 44 – 240 Żory, ul. Wodzisławska 4
Źródła:
– ustawa prawo wekslowe z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz.U. Nr 37, poz. 282),
– Kodeks Cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93), tj. z dnia 17 grudnia 2013 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 121),
– wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – II Wydział Karny z dnia 20 marca 2014 r., sygn. Akt: II AKa 54/14.